این علائم از احتمال افزایش میزان اضطراب یا افسردگی خبر می‌دهند.
دکتر داگلاس نیوتون (Douglas Newton)
نکات کلیدی
- به‌علت دسترسی به تلفن‌های هوشمند و افزایش استفاده از اینترنت، از سال ۲۰۱۲ نیاز به رسیدگی به سلامت روانی فرزندان با رشدی چشم‌گیر مواجه شده است.
- آمار جهانی نشان می‌دهد که میزان تنهایی در نوجوانان در سال ۲۰۱۸ در مقایسه با سال ۲۰۱۲ تقریباً دو برابر شده است.
- بروز تنهایی در نوجوانان دبیرستانی می‌تواند به افزایش میزان افسردگی و اضطراب منجر شود.
خوشبختانه یا متأسفانه، من به‌عنوان یک پدر و یک روان‌پزشک کودکان احتمالاً بیشتر از اکثر پژوهش‌های هولناک اخیر در باب افزایش سریع میزان تنهایی، اضطراب و افسردگی در میان نوجوانان‌مان از این بلای معاصر باخبرم. این چند سال گذشته به هرکسی سخت گذشت، اما برای فرزندان‌مان سختی ویژه‌ای به‌همراه داشت.
بر اساس پژوهشی در مجله‌ی نوجوانان (Journal of Adolescence) با عنوان «افزایش فراگیر تنهایی در نوجوانان»، از سال ۲۰۱۲ نیاز به رسیدگی به سلامت روانی نوجوانان در سرتاسر جهان رو به افزایش نهاده و علت اصلی آن افزایش دسترسی به تلفن‌های همراه و استفاده ار اینترنت گزارش شده است. در سطح جهانی، میزان تنهایی در نوجوانان در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال ۲۰۱۲ نزدیک به دو برابر افزایش داشته است. متأسفانه از زمان شیوع ویروس کرونا، نرخ تنهایی در نوجوانان به بیشترین میزان خود رسیده و علتش این است که مغز موجودات اجتماعی‌ای چون ما در طول هزاره‌ی اخیر از طریق تعامل با دیگر انسان‌ها پرورش یافته است. هر یک از ما به معنای واقعی کلمه، به‌نوعی با نیاز به برقراری ارتباط با دیگران گره خورده‌ایم و در چند سال اخیر، به طرق مختلف از این نعمت محروم شده‌ایم (به‌ویژه فرزندان‌مان).
از آنجا که زندگی بسیاری از ما در دو سال گذشته با تغییر مواجه شده، سال پیش سازمان‌های کامِن سِنس مدیا (Common Sense Media) و هوپ لَب (Hope Lab) با همکاری هم پژوهشی ترتیب دادند که در آن مسئله‌ی نوجوانان، سلامت روانی و استفاده از رسانه‌های جمعی در دوران پسابیماری مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که «نرخ علائم افسردگی میان نوجوانان و جوانان در دو سال گذشته به‌طرز چشمگیری افزایش داشته است»؛ آمار حاکی از این بود که ۳۸ درصد از افراد ۱۴ تا ۲۲ ساله علائم افسردگی نسبتاً شدید تا شدید را گزارش داده‌اند که نسبت به میزان ۲۵ درصد در سال ۲۰۱۸ با افزایش مواجه شده است.
شاید بتوان گفت که دوران دبیرستان دشوارترین مرحله‌ی رشد و توسعه‌ی فردی برای نوجوانان است؛ چرا که آداب معاشرت با دیگران تا حدودی مهم‌ترین مسئله‌ای است که در این دوران ذهن هر بچه‌ای را به خود مشغول می‌کند. دورانی است پر از تغییر و تحول و شروعی دوباره که در آن بیش از سن‌وسال خود احساس بالغ‌بودن می‌کنند، درحالی‌که از روی ناچاری به کودک درون خود چسبیده‌اند. نوجوانان دبیرستانی نه‌تنها باید با فشارهای ناشی از به‌انجام رساندن تلنباری از تکالیف و وظایف محوله کنار بیایند، بلکه مجبورند برای پرداختن به فشارهای اجتماعی نیز راه‌حلی بیابند، با سرخوردگی حاصل از دعوت‌نشدن به دورهمی‌ها و مهمانی‌های دست‌وپنجه نرم کنند و مشکل‌تر از همه: مسیر خود را در دنیای رسانه‌های جمعی هدایت کنند. از نظر من، امروزه نوجوان‌بودن از هر زمانی دشوارتر شده است.
اگر اکنون این مطلب را می‌خوانید، به احتمال زیاد پدر یا مادر، پدربزرگ یا مادربزرگ سرپرست، معلم یا متخصص سلامت روانی هستید و نگران کودکی که در زندگی‌تان وجود دارد. خوشبختانه می‌توانم به شما اطمینان بدهم که برای شناسایی مشکلاتی که ذکر شد، پیش از آنکه کار از کار بگذرد، راه‌هایی هست. حتی اگر هم‌اکنون نوجوان شما با مسائلی جدی مواجه شده باشد، می‌توان به او کمک کرد.
با بیش از دو دهه تجربه‌ی سروکله‌زدن با خانواده‌ها و فرزندانشان به‌عنوان یک روان‌پزشک، به این پنج وضعیت دست یافته‌ام که می‌توان در آن علائم شروع تنهایی در نوجوانان دبیرستانی را تشخیص داد؛ تنهایی‌ای که می‌تواند به افزایش میزان اضطراب یا افسردگی منجر شود:
آن‌ها تغییرات مهم و برجسته‌ای را از سر گذرانده‌اند
کنار آمدن با تغییر و تحولات آنچنانی برای هرکسی دشوار است، به‌ویژه برای کودکانی که تغییرات شدید عصب‌شناختی (neurological) و وابسته‌به‌رشد (developmental) خود را تجربه می‌کنند. اگر کودکی به‌تازگی به شهر یا مدرسه‌ای جدید منتقل شده باشد، با میزان قابل‌توجهی از تغییر در زندگی خود مواجه شده است. ممکن است پیدا کردن دوستان جدید و قفسه‌ی وسایل خود در مدرسه یا حتی موضوع به‌ظاهر پیش‌پاافتاده‌ای مثل تزئین اتاق جدید برای نشان‌دادن ویژگی‌های شخصیتی‌اش به دوستان جدید، با نگرانی و آشفتگی همراه شود.
در خلال این تغییر و تحولات ضروری است که احتمال تنها شدن فرزند خود را در نظر داشته باشید. از علائم تنهایی می‌توان به گوشه‌گیری یا دوری‌گزینی بیشتر، وابستگی عاطفی بیشتر یا حتی پسروی به عادات کودکانه‌ای که در دوران دبستان مشاهده می‌شود، اشاره کرد. مهم است که والدین به‌جای کلافه و عصبی‌شدن در برابر این تغییر رفتار، به این امر آگاه باشند که فرزندانشان به دلیلی این‌گونه رفتار می‌کنند و به‌فکر چاره‌ای برای کمک به آن‌ها باشند.
آن‌ها احساس نادیده‌گرفته‌شدن می‌کنند یا خواستار دوستان بیشتری هستند
وجود دوستان در دوران دبیرستان برای نوجوانان حیاتی و مهم است؛ حال چه در دنیای واقعی با آن‌ها وقت بگذرانند و چه در دنیای مجازی. حتی کودکی که از لحاظ اجتماعی شخصیتی مستقل از خود نشان می‌دهد، با اشتیاق زیاد به‌دنبال برقراری ارتباط با هم‌سن‌وسال‌های خود است. اگر از فرزندتان شنیدید که آرزوی داشتن دوستان بیشتری دارد یا درباره‌ی نادیده‌گرفته‌شدن حرف می‌زند، از آن غافل نشوید. در عوض تلاش کنید با صحبت با او، بیشتر از قضیه سر در بیاورید. بخش عظیمی از رشد ذهنی و درک هویت خویشتن در نوجوانان به ارتباطات قوی با خانواده و دوستان وابسته است؛ زیرا به آن‌ها تعامل با دیگران و تبدیل‌شدن به انسانی بالغ را آموزش می‌دهد. بنابراین، تمایل شما به برقراری ارتباط و کمک‌کردن به آن‌ها در گذر از این دوران سخت می‌تواند حسی از اعتمادبه‌نفس را در وجودشان نهادینه کند تا از طریق آن روابط مطلوب خود را شکل دهند.
حتی اجتماعی‌ترین کودکان نیز که دوستان بسیاری دارند، تنهایی را تجربه می‌کنند. روان‌شناس فرانسوی ایگلانتین ژول‌دانیِر (Eglantine Julle-Daniere) در یکی از مطالب خود درباره‌ی تفاوت میان احساس تنهایی (loneliness) و تنها بودن (aloneness) نوشته است. او بیان می‌کند که می‌توان تنها بود و احساس تنهایی نکرد، همچنین می‌توان احساس تنهایی کرد و تنها نبود. احساس منزوی و طرد شدن است که پیامدهای منفی و ناخوشایند تنهایی را با خود به‌همراه می‌آورد، نه صرفاً تنها بودن. بنابراین مهم است که هرازچندگاهی حال و احوال کودکانی با روابط فعال اجتماعی را نیز جویا شویم تا اطمینان یابیم که با وجود وقت‌گذراندن با جمع دوستان، احساس تنهایی نکنند.
به‌نظر می‌آید که آن‌ها در مقایسه با هم‌سن‌وسال‌های خود «متفاوت» هستند
میزان رشد و توسعه‌ی اجتماعی-عاطفی در نوجوانان دبیرستانی بازه‌ی وسیعی را در بر می‌گیرد. اگر زودتر یا دیرتر از حد معمول به سن بلوغ برسند، بدین معناست که برقراری ارتباط با هم‌سن‌وسال‌های خود مثل سابق برایشان امکان‌پذیر نیست. شما به‌عنوان پدر یا مادر بهتر از هرکسی فرزندتان را می‌شناسید. به‌عنوان مثال، اگر فرزند شما از لحاظ عقلی و ذهنی در سطح بالاتری قرار داشته باشد، ممکن است هوش عاطفی‌اش کندتر از دیگران عمل کند. چنین مسئله‌ای می‌تواند به دشواری در رفت‌وآمد با گروه خاصی از دوستان منجر شده و تنهایی را به بار آورد.
اگر فرزند شما نمی‌تواند در محیط مدرسه با کسی ارتباط برقرار کند، برای او باشگاه، کلاس یا گروهی منطبق با علاقه‌هایش پیدا کنید تا بعد از مدرسه به آن‌ها ملحق شود. گاهی قرار دادن کودکان در محیط‌هایی خارج از فضای مدرسه می‌تواند نیرو و جسارتی تازه به آن‌ها ببخشد تا با دیگران روابط جدیدی برقرار کنند.
شاید مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند
ما به‌عنوان پدر و مادر نمی‌توانیم چرایی شرارت و بدذاتی دیگران درقبال فرزندمان را درک کنیم؛ بااین‌حال چنین چیزی بیش از حد تصورمان اتفاق می‌افتد. در پژوهشی که توسط مرکز تحقیقات مزاحمت‌های اینترنتی (Cyberbullying Research Center) صورت گرفت، پژوهشگران دریافتند که ۸۰ درصد از نوجوانان، چه در مدرسه یا فضای مجازی، مورد آزار و اذیت افراد زورگو قرار می‌گیرند. این پژوهش نشان داد که آزار و اذیت توسط زورگویان، بر بخش‌های مختلف زندگی نوجوانان اثراتی مخرب می‌گذارد؛ از احساس ناخوشایندی که نسبت به خود پیدا می‌کنند گرفته تا اثراتی که بر روابط، سلامت جسمانی و تکالیف درسی‌شان برجای می‌گذارد.
اگر چنین تغییراتی را در فرزندتان مشاهده کردید، احتمالاً در مدرسه یا فضای مجازی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد. پس بهتر است در این مواقع با او به صحبت بنشینید. ممکن است فرزند شما در ابتدا به بیان این آزار و اذیت تمایلی نداشته باشد، چرا که حس شرمساری و سرافکندگی وجودشان را فرا گرفته؛ شاید هم این‌گونه تصور می‌کنند که به این خاطر مورد سرزنش قرار خواهند گرفت یا حتی نگران‌اند که مبادا با مداخله‌ی شما اوضاع از چیزی که هست بدتر شود. بهترین کاری که از دست شما برمی‌آید این است که به فرزندتان بفهمانید شرایطش را درک کرده و مراقبش هستید، همچنین به او اطمینان دهید که با کمک یکدیگر اوضاع را درست خواهید کرد.
آن‌ها نشانه‌هایی از غمگینی یا قطع روابط اجتماعی از خود بروز می‌دهند
مهم است که در کنار احساس تنهایی، مراقبت علائم غمگینی یا قطع روابط اجتماعی نیز باشید. به عبارتی دیگر ممکن است مشکل یک نوجوان نداشتن دوست نباشد، بلکه علاقه‌اش به حضور در کنار دوستان یا انجام کارهایی که در گذشته از آن‌ها لذت می‌برده را از دست داده است.
وجود چنین مشکلی از افسردگی یا اضطراب خبر می‌دهد که به ارزیابی و بررسی بیشتر محتاج است.شما به‌عنوان پدر یا مادر مهم‌ترین منبع رفع این مشکل هستید، اما گاهی نیاز است که برای کمک به فرزند خود به ابزار دیگری چون یک روان‌پزشک روی آورید. ابتدا از فرزند خود بپرسید که آیا احساس غم و نومیدی می‌کند یا خیر؛ سپس به او اطمینان دهید که راه‌هایی برای کمک به او در دسترس است. به پزشک مخصوص فرزندتان مراجعه کنید و از او سراغ یک متخصص سلامت روانی را بگیرید که بتواند با فرزندتان در این رابطه صحبت کند.
امروزه نوجوان دبیرستانی بودن بسیار دشوار شده اما ما به‌عنوان والدین و سرپرست می‌توانیم با شناسایی این پنج وضعیت و فراهم‌آوردن راه و روش کمک به آن‌ها، تمام تلاش خود را برای حمایت و پشتیبانی از فرزندان‌مان به‌کار بگیریم. همچنین می‌توانیم با آن‌ها به صحبت بنشینیم و آن‌ها را به گردش و تفریح ببریم تا این‌گونه احساس کنند که پشتشان به چیزی گرم است و مورد حمایت همیشگی ما قرار دارند. پس در روزها و جشن‌های تعطیل با فرزند خود در اطراف محل زندگی به پیاده‌روی بروید، باهم بستنی بخورید یا در خانه با سفارش پیتزا به تماشای فیلم سینمایی موردعلاقه‌تان بنشینید. شاید در ابتدا بدعنقی کنند ولی با مشاهده‌ی توجه و علاقه‌ی شما به برقراری ارتباط با آن‌ها کم‌کم متوجه می‌شوند که آنقدرها هم که فکر می‌کنند، تنها نیستند.